عروض یک علم و دانش است که در خصوص وزن شعر صحبت می کند به اصطلاح ادبی تر و درست تر باید بگویم موسیقی شعر.
این دانش یک مقداری آموختنش و آموزش دادنش دشوار است.
دانشی که صرفا از راه شنیدن منتقل می شود حتما خوب گوش کنید.
این علم در دوره های دبیرستان و دانشگاه هم تدریس می شود خیلی ها هستند که دکترای ادبیات هم دارند ولی در عمل عروض را خوب درک نمی کنند. کساینکه عروض را نفهمیدند یا درت متوجه نمی شوند یا شاعر نیستند یا علاقه ای به شعر ندارند.
به اعتقاد من کسی که شاعر باشد یک بخش زیادی از عروض را ناخود آگاه می داند .
ولی اینکه این مطلب به صورت تئوری و سیستمی در ذهن شما شکل بگیرد کاری است که سعی داریم در این دوره در اختیار شما قرار بدهیم .
با دانستن عروض در این دوره هم وزن ها را خواهید شناخت و هم شعر را درست خواهید خواند.
ما سعی مان این است کاری کنیم که پس از این دوره همه ی شما بتوانید :
چیزی که الان به آن ترانه سرایی می گویند شاعری درجه 3 به حساب می آید .
بیژن ترقی یکی از ترانه سراهای اصیل بود که هر ملودی که می ساختند روی آن ها شعرهای با معنی و زیبایی قرار می داد . در حالی که ملودی هایی که امروزه بر روی آن شعر گذاشته می شود آن شعرها قائده ی درستی ندارند.
یعنی اگر تقطیع کنید به وزن درستی نمی رسید.
ولی اگرهمین را خواننده با ریتم و ملودی بخواند برای شما بسیار لذت بخش خواهد بود.
وزن اصولا چیست ؟
چرا ما از یک کلام منثور احساس وزن نمی کنیم و از کلام منظوم احساس وزن می کنیم.
یکی از مسائلی که در استخراج وزن تاثیر دارد محدوده ی جغرافیایی محل سکونت است .
مثلا وقتی کنار دریا می نشینیم رفت و برگشت موج ها آهنگی در ذهن ما ایجاد می کند که اگر دقت کنیم وزن خاصی دارد.
یا در جنگل از خوردن باد به شاخه های درخت یک وزن خاصی را می توانید استخراج کنید. یا کنار آبشار از صدای آبشار و یا از صدای چکیدن قطره های آب .
سوال دیگر این است که آیا وزنی که ما از آن لذت می بریم دیگران هم از آن لذت می برند؟
مثلا کسی که در یک نقطه دوری از جهان و با فاصله ای از ما زندگی می کند اگر شعر حافظ را بشنود احساس وزن می کند یا خیر ؟ معلوم نیست . آواها و طنین هایی که می شنودبرایش آشنا نیست
عروضی که در شعر عربی هست کاملا با شعر فارسی متفاوت است مثلا اشعار حصان بن ثابت.
وزن چیست ؟
تناسب خاصی از هجاها که پشت سر هم تکرار می شوند .
به طور مثال وقتی چند کلمه ساده را پشت سر هم تکرار کنید ریتم می گیرد:
رفتم رفتم رفتم رفتم رفت
شده ام شده ام شده ام شده ام
رفته بودم رفته بودم رفته بودم
تورا دیدم تورا دیدم تورا دیدم
هر کدام اینها ریتم خاصی دارد که خیلی هم شبیه به هم نیست .
ما عروض را به سه روش به شما آموزش می دهیم.
که انشاءالله بر وزن تسلط خواهید یافت.
در شعر فارسی در این قالب ها وزن به وجود می آوریم
یا در غزل اگر وزن مصرع ها با هم متفاوت باشد ایراد است.
منم که شهره ی شهرم به عشق ورزیدن منم که دیده نیالوده ام به بد دیدن
می تراود مهتاب می درخشد شب تاب نیست یک دم شکند خوب چشم کس و لیک غم این خفته ی چند
خواب در چشم ترم می شکند .
مثل این شعر شاملوبر زمینه ی سربی سرخ .... یال اسبش در باد تکان می خورد
یارم لب بوم قالیچه تکون داد قالیچه گرد نداشت خودشو نشون داد
هفده و هجده و نوزده و بیست ای خدا کسی فکر ما نیست
بعضی سروده ها به زبان ولهجه های مختلف هم وجود دارد اعم از ترکی لری و کردی و ...
و وزن های خاصی دارند که تابع قوانین خود ش است و نمی توان خیلی از آن ایراد گرفت.
بعضی عبارات موزون که در طول روز زیاد می شنوید :
/توقف مطلقا ممنوع/ شرکت ملی نفت ایران
مدیر کل روابط عمومی ارشاد
جشن میلاد حضرت زینب (س) ویژه ی خواهران دانشجو
بن بست شهید مجتبی راشد فر
هواپیمایی ملی
کنار هم قرار گرفتن اتفاقی آواهای کوتاه گاهی اوقات منجر به موزون شدن کلام می شود.
وزن شعر فارسی توالی منظم هجاهاست.
1/وزن : توالی منظم هجاها
2/ هجا: بخش
3/ صامت : حرفی که هیچ حرکتی نداشته باشد مثل ب ت ث
4/ مصوت صدایی که صامت ها با آن خوانده می شود :کوتاه : ــَ ــِ ــُ و بلند : یا آ ای او
مثال برای مصوت کوتاه بُ تِ و برای مصوت بلند : با بو تی
نحوه تشکیل هجای کوتاه و بلند در شعر فارسی : کوتاه : صامت+مصوت کوتاه+ صامت می شود هجای کوتاه م + ــَـ + ن می شود من
بلند: صامت +مصوت بلند ج+ ا می شود جا
نکته1 :در یک شعر حتما تعداد هجاهای بلند از هجاهای کوتاه بیشتر است.
نکته 2 : ن اگر در آخر کلمه بعد از مصوت بلند بیاید خوانده نمی شود. و در تقطیع حذف می گردد . ن در خوانش هجای بلند در شعر تاثیر زیادی دارد و نحوه خوانش را تغییر می دهد به طور مثال : آیا شما ا را در کلمه ی باران و یار به یک اندازه می کشید ؟